جلال‌مجرد سهلتیجلال مجرد سِلهِتی، معروف به شاه جلال، عارف شبه‌قاره در قرن هفتم و هشتم است. ۱ - تولد و سرگذشت سهلتیتاریخ تولد او معلوم نیست، در گلزار ابرار [۱]
محمد غوثی شطّاری، گلزار ابرار: تذکره صوفیا و علما، ص۱۱۲، چاپ محمد ذکی، پتنه ۱۹۹۴.
اصل او ترکستانی و محل تولدش بنگال ثبت شده [۲]
محمداکرم،آب کوثر،لاهور ۱۹۹۰.
ولی در منابع متأخر آمده است که نسل او به قریش می‌رسد و پدرش، محمد، از یمن به قونیه آمده بوده است. [۳]
محمداکرم، آب کوثر،ج۱، ص۳۱۶، لاهور ۱۹۹۰.
در کتاب سهیل یمن، [۴]
محمداکرم،آب کوثر،ج۱، ص۳۱۶، لاهور ۱۹۹۰.
بدون ذکر محل تولد شاه جلال، اشاره شده است که پس از فوت پدرش، پرورش و تربیت او را سیداحمد کبیر (از مشایخ سهروردیه شبه‌قاره)، پدر جلال‌الدین بخاری، به عهده گرفت. جلال‌الدین بخاری شاه جلال را برای تعلیمات دینی و روحانی به مکه فرستاد و پس از آن، به ارشاد او، شاه‌جلال برای تبلیغ دین به هندوستان رفت. وی به شهرهای مُلتان و اوچ سفر کرد، در اوچ به طریقت سهروردیه متمایل گشت، و سپس به دهلی و بنگال رفت و در دهلی با نظام‌الدین‌اولیا ملاقات کرد. ۲ - وقایع زمان شاه جلال سهلتیگفتهاند که وقتی شاه‌جلال در تَرونی اقامت داشت شخصی به نام برهان‌الدین، که از اهالی سلهت بود، با وی ملاقات کرد. برهان‌الدین برای تولد پسر خود گاوی عقیقه کرد و این خبر به حاکم هندوی منطقه رسید. وی، به کیفر کشتن گاو ، دستور داد تا نوزاد را بکشند و دست راست برهان‌الدین را قطع کنند. برهان‌الدین از پادشاه مسلمان بنگال کمک خواست. پادشاه نیز لشکری را همراه اسکندرخان غازی برای مقابله با حاکم هندو فرستاد، اما لشکر شکست خورد. پس برهان‌الدین از شاه جلال خواست که در این واقعه به اسکندرخان غازی کمک کند. شاه جلال نیز همراه با ۳۶۰ یا ۳۱۳ تن از مریدانش به اسکندرخان پیوست و با تلاش مریدان او، حاکم هندو شکست خورد. [۵]
محمد غوثی شطّاری، گلزار ابرار: تذکره صوفیا و علما، ص۱۱۳، چاپ محمد ذکی، پتنه ۱۹۹۴.
در کتیبه‌ای ، که به مناسبت پیروزی و فتح مناطق بنگال شرقی نوشته شده و امروزه در موزه داکا نگهداری می‌شود، ورود فاتحانه شاه‌جلال به سلهت، ۷۰۳/۱۳۰۳ ثبت شده است. ۳ - مریدان و همرزمان سهلتینام برخی از مریدان او، که در این مبارزه همراهش بودند، نشان می‌دهد که او چنان شهرت داشته است که از دور و نزدیک برای شاگردی نزدش می‌آمده‌اند. شاه کمال یمنی، سید عمر سمرقندی، سید محمد غزنوی، زکریا عربی، عارف ملتانی، شاه جنید گجراتی، سید علاءالدین بغدادی، سید قاسم دکنی، و شاه شمس‌الدین محمد بیهاری از اینگونه افراد بودند. ۴ - دستور شاه جلال بعد از فتح سهلت به مریدان خودشاه جلال، پس از فتح سلهت، به مریدان خود دستور داد تا در تمام کشور پراکنده شوند و به تبلیغ اسلام بپردازند. خود وی نیز تا پایان زندگی در سلهت با زهد به سر برد و همسری اختیار نکرد و از این‌رو، به شاه جلال‌الدین مجرد شهرت یافت. به گفته غوثی شطّاری، [۶]
محمد غوثی شطّاری، گلزار ابرار: تذکره صوفیا و علما، ص۱۱۲، چاپ محمد ذکی، پتنه ۱۹۹۴.
وی از خلفای احمد یسوی بوده است. ۵ - وفات و آرامگاه شاه جلالبعضی گمان کرده‌اند که شیخی که ابن‌بطوطه [۷]
ابن‌بطوطه، رحلة‌ابن‌بطوطة، ج۲، ص۶۲۴، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
در سفرش به بنگال، او را ملاقات کرده و شیخ جلال‌الدین تبریزی نامیده، همان شیخ جلال مجرد است، که چنین گمانی درست به‌نظر نمی‌رسد. [۸]
محمداکرم، آب کوثر، ج۱، ص۳۰۲،لاهور ۱۹۹۰.
شاه جلال در ۷۴۰ یا ۷۴۸ درگذشت و در منطقه شمالی شهر سلهت، بر روی تپه‌ای بلند، به خاک سپرده شد. بعدها در آن محل خانقاه و مسجد ساختند و به تدریج آنجا را وسعت دادند. قسمتی از خانقاه را در ۱۰۸۸/۱۶۷۷ در عهد اورنگ‌زیب ساختند و مسجد دیگری را نیز بهرام‌خان، فرماندار سلهت، در جنوب گنبد در ۱۱۵۷/ ۱۷۴۴ بنا کرد که از مساجد بزرگ سلهت به شمار می‌آید. حکمرانان مسلمانی که به سلهت می‌آمدند، برای زیارت و عرض ارادت به این مزار می‌رفتند. این محل هنوز هم زیارتگاه است. ۶ - فهرست منابع(۱) ابن‌بطوطه، رحلة‌ابن‌بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۲) محمداکرم، آب کوثر، لاهور ۱۹۹۰. (۳) محمد غوثی شطّاری، گلزار ابرار: تذکره صوفیا و علما، چاپ محمد ذکی، پتنه ۱۹۹۴. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جلال‌مجرد سهلتی»، شماره۴۷۷۱. |